Skip to main content

"Shatkarma" According to HathaYog Pradipika

 Six yogic activities for body purification described in HathaYog Pradipika.

In the second chapter of Hatha Yog Pradipika, Swami Swatmaram ji has mentioned six purification activities for the purification of the body. These six purification actions are called Shatkarma.  Hatha Yoga Pradipika believes that these six exercises are necessary for the purification of the nadis before the practice of breathing control (Pranayama). In other words if there is excess of phlegm or air in the body, these six should be performed before performing the breath control.

According to Hathayog pradipika, a brief description of Shatkarma is as follows.

"Shatkarmas" means six karma by which the body is purified. The right sequence of Shatkarma described in the HathaYog Pradipika is- (1) Dhauti (2) Basti (3) Neti (4) Trataka (5) Nauli (6) Kapalabhati.

1. Dhauti-

A strip of cloth, moist with warm water, about 03 inches wide and 15 cubits long, is swallowed through the passage shown by the Guru, and is taken out again--this is known as Dhauti karma. By practising it, cough, asthma, enlargement of the spleen, leprosy and 20 kinds of diseases born of phlegm are disappeared.

2. Basti-

Squatting in navel -deep water and inserting a pipe, open at both ends, six inches long, smooth piece of 1/2 inch diameter pipe, half inside the anus, the anus should be contracted and expelled. This is known as a Basti karma, by practising which, colic, enlarged spleen, dropsy arising from the disorders of vata, pitta and kapha are all cured. Secondly, the Dhatus, the sense organs and the mind become calm. It gives glow and tone to the body and increases the gastric fire. All the disorders disappear.

3. Neti-

A string (sutra) about nine inches long should be passed through the passage of the nose and the end of a string is taken out in the mouth-this is the Neti karma by which all the diseases of the cervical and scapular regions are destroyed. It is the cleaner of the brain and giver of divine sight.

4. Trataka-

 Being calm one should gaze steadily at a small mark, tll eyes are filled with tears this is Trataka which destroys the eye diseases and removes sloth etc.

5. Nauli- 

Resting the palms on the knee and in this bent posture, breathing out, the belly is moved forcibly from left to right and right to left - this is Nauli Karma which removes dyspepsia, increases the gastric fire dries up all the disorders and causes happiness. It is like the goddess of creation and known as the excellent exercise in Hatha yoga.

6. Kapalbhati- 

Exhaling very fast like a blacksmith's bellows is called Kapalbhati. Kapalbhati removes all the disorders caused by excess of Kapha.

Thus, one can easily attain success if the breath control is performed after being free from the phlegmatic disorders, impurities etc. by above mentioned six practices.

Comments

Popular posts from this blog

"рдЪрдХ्рд░ " - рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╢рдХ्рддि рдХेрди्рдж्рд░

7 Chakras in Human Body рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдоें рдк्рд░ाрдг рдКрд░्рдЬा рдХा рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдб़ी рдХे рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдоाрд░्рдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдФрд░ рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдмिрди्рджु рдкрд░ рдЗрд╕рдХा рд╕ंрдЧрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдмिрди्рджु рдк्рд░ाрдг рдЕрдерд╡ा рдЖрдд्рдоिрдХ рд╢рдХ्рддि рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ै। рдпोрдЧ рдоें рдЗрди्рд╣ें рдЪрдХ्рд░ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЪрдХ्рд░ рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдоें рдКрд░्рдЬा рдХे рдкрд░िрдкрде рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдкрд░िрдкрде рдоेрд░ूрджрдг्рдб рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рдЪрдХ्рд░ рдЙрдЪ्рдЪ рддрд▓ों рд╕े рдКрд░्рдЬा рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ै рддрдеा рдЙрд╕рдХा рд╡िрддрд░рдг рдорди рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рдХो рдХрд░рддे рд╣ै। 'рдЪрдХ्рд░' рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде-  'рдЪрдХ्рд░' рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рдкрд╣िрдпा рдпा рд╡ृрдд्рдд рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╢рдм्рдж рдХा рдпौрдЧिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрд░्рде рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдпा рднँрд╡рд░ рд╕े рд╣ै। рдЪрдХ्рд░ рдЕрддीрди्рдж्рд░िрдп рд╢рдХ्рддि рдХेрди्рдж्рд░ों рдХी рдРрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рддрд░ंрдЧे рд╣ैं, рдЬो рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рд░ूрдк рдоें рдЧрддिрдоाрди рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдЗрди рддрд░ंрдЧों рдХो рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╣рд░ рдЪрдХ्рд░ рдХी рдЕрдкрдиी рдЕрд▓рдЧ рддрд░ंрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдЪрдХ्рд░ рдХी рддрд░ंрдЧрдЧрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рд░ंрдЧ рдХो рдШूрд░्рдгрдирд╢ीрд▓ рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрди्рд╣ें рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै। рдпोрдЧिрдпों рдиे рдЧрд╣рди рдз्рдпाрди рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЪрдХ्рд░ों рдХो рд╡िрднिрди्рди рджрд▓ों рд╡ рд░ंрдЧों рд╡ाрд▓े рдХрдорд▓ рдкुрд╖्рдк рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдпोрдЧрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдЗрди рдЪрдХ्рд░ों рдХो 'рд╢рд░ीрд░ рдХा рдХрдорд▓ рдкुрд╖्рдк” рдХрд╣ा рдЧ...

рд╕िрдж्рдз-рд╕िрдж्рдзांрдд-рдкрдж्рдзрддि рд╕ाрдоाрди्рдп рдкрд░िрдЪрдп

рдк्рд░рдердо рдЙрдкрджेрд╢- рдкिрдг्рдб рдЙрдд्рдкрддि рд╡िрдЪाрд░ рд╕िрдж्рдз-рд╕िрдж्рдзांрдд-рдкрдж्рдзрддि рдЕрдз्рдпाрдп - 2 (рдкिрдг्рдб рд╡िрдЪाрд░) рд╕िрдж्рдз-рд╕िрдж्рдзांрдд-рдкрдж्рдзрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиौ рдЪрдХ्рд░ो рдХे рдиाрдо 1. рдм्рд░рд╣рдордЪрдХ्рд░ - рдоूрд▓ाрдзाрд░ рдоे рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдХाрдордиाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ोрддी рд╣ैं। 2. рд╕्рд╡ाрдзिрд╖्рдаाрди рдЪрдХ्рд░ - рдЗрд╕рд╕े рд╣рдо рдЪीрдЬो рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ै। 3. рдиाрднी рдЪрдХ्рд░ - рд╕िрдж्рдзि рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। 4. рдЕрдиाрд╣рдд рдЪрдХ्рд░ - рд╣ृрджрдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। 5. рдХрдг्рдардЪрдХ्рд░ - рд╡िрд╢ुрдж्рдзि-рд╕ंрдХрд▓्рдк рдкूрд░्рддि, рдЖрд╡ाрдЬ рдордзुрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। 6. рддाрд▓ुрдЪрдХ्рд░ -  рдШрдЯिрдХा рдоें, рдЬिрд╣्рд╡ा рдХे рдоूрд▓ рднाрдЧ рдоें,  рд▓рдп рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। 7. рдн्рд░ुрдЪрдХ्рд░ -     рдЖрдЬ्рдЮा рдЪрдХ्рд░ - рд╡ाрдгी рдХी рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। 8. рдиिрд░्рд╡ाрдгрдЪрдХ्рд░ - рдм्рд░рд╣рдорд░рди्рдз्рд░, рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░ाрд░ рдЪрдХ्рд░, рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि 9. рдЖрдХाрд╢ рдЪрдХ्рд░ - рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░ाрд░рдЪрдХ्рд░ рдХे рдКрдкрд░,  рднрдп- рдж्рд╡ेрд╖ рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕िрдж्рдз-рд╕िрдж्рдзांрдд-рдкрдж्рдзрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ोрд╣рд▓ рдЖрдзाрд░ (1) рдкाрджांрдЧुрд╖्рда рдЖрдзाрд░ (2) рдоूрд▓ाрдзाрд░ (3) рдЧुрджाрдж्рд╡ाрд░ рдЖрдзाрд░ (4) рдоेрдж् рдЖрдзाрд░ (5) рдЙрдб्рдбिрдпाрди рдЖрдзाрд░ (6) рдиाрднी рдЖрдзाрд░ (7) рд╣ृрджрдпाрдзाрд░ (8) рдХрдг्рдаाрдзाрд░ (9) рдШрдЯिрдХाрдзाрд░ (10) рддाрд▓ु рдЖрдзाрд░ (11) рдЬिрд╣्рд╡ा рдЖрдзाрд░ (12) рдн्рд░ूрдордз्рдп рдЖрдзाрд░ (13) рдиाрд╕िрдХा рдЖрдзाрд░ (14) рдиाрд╕ाрдоूрд▓ рдХрдкाрдЯ рдЖрдзाрд░ (15) рд▓рд▓ाрдЯ рдЖрдзाрд░ (16) рдм्рд░рд╣рдорд░ंрдз्рд░ рдЖрдзाрд░ рд╕िрдж्рдз...

рдЪिрдд्рдд рд╡िрдХ्рд╖ेрдк | рдпोрдЧाрди्рддрд░ाрдп

рдЪिрдд्рдд рд╡िрдХ्рд╖ेрдкों рдХो рд╣ी рдпोрдЧाрди्рддрд░ाрдп ' рдХрд╣рддे рд╣ै рдЬो рдЪिрдд्рдд рдХो рд╡िрдХ्рд╖िрдк्рдд рдХрд░рдХे рдЙрд╕рдХी рдПрдХाрдЧ्рд░рддा рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдпोрдЧाрди्рддрд░ाрдп рдЕрдерд╡ा рдпोрдЧ рдХे рд╡िрдз्рди рдХрд╣ा рдЬाрддा।  'рдпोрдЧрд╕्рдп рдЕрди्рддः рдордз्рдпे рдЖрдпाрди्рддि рддे рдЕрди्рддрд░ाрдпाः'।  рдпे рдпोрдЧ рдХे рдордз्рдп рдоें рдЖрддे рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЗрди्рд╣ें рдпोрдЧाрди्рддрд░ाрдп рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдШ्рдиों рд╕े рд╡्рдпрдеिрдд рд╣ोрдХрд░ рдпोрдЧ рд╕ाрдзрдХ рд╕ाрдзрдиा рдХो рдмीрдЪ рдоें рд╣ी рдЫोрдб़рдХрд░ рдЪрд▓ рджेрддे рд╣ैं। рд╡िрдз्рди рдЖрдпें рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрдерд╡ा рдпрджि рдЖ рдЬाрдпें рддो рдЙрдирдХो рд╕рд╣рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдЪिрдд्рдд рдоें рдЖ рдЬाрдпे, рдРрд╕ी рджрдпा рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ी рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ рддो рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рдХि рд╡िрдз्рди рди рдЖрдпें। “рд╢्рд░ेрдпांрд╕ि рдмрд╣ुрд╡िрдз्рдиाрдиि' рд╢ुрднрдХाрд░्рдпों рдоें рд╡िрдз्рди рдЖрдпा рд╣ी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрдирд╕े рдЯрдХрд░ाрдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдпोрдЧрд╕ाрдзрдХ рдоें рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрдХрдо्рдкा рд╕े рдпрд╣ рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै।  рд╡्рдпाрдзिрд╕्рдд्рдпाрдирд╕ंрд╢рдпрдк्рд░рдоाрджाрд▓рд╕्рдпाрд╡िрд░рддिрдн्рд░ाрди्рддिрджрд░्рд╢рдиाрд▓рдм्рдзрднूрдоिрдХрдд्рд╡ाрдирд╡рд╕्рдеिрддрдд्рд╡ाрдиि рдЪिрдд्рддрд╡िрдХ्рд╖ेрдкाрд╕्рддेрд╜рди्рддрд░ाрдпाः (рдпोрдЧрд╕ूрдд्рд░ - 1/30) рдпोрдЧрд╕ूрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪिрдд्рдд рд╡िрдХ्рд╖ेрдкों  рдпा рдЕрди्рддрд░ाрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиौ рд╣ैं- рд╡्рдпाрдзि, рд╕्рдд्рдпाрди, рд╕ंрд╢рдп, рдк्рд░рдоाрдж, рдЖрд▓рд╕्рдп, рдЕрд╡िрд░рддि, рдн्рд░ाрди्рддिрджрд░्рд╢рди, рдЕрд▓рдм्рдзрднूрдоिрдХрдд्рд╡ рдФрд░ рдЕрдирд╡рд╕्рдеिрддрдд्рд╡। рдЙрдХ्рдд рдиौ рдЕрди्рддрд░ाрдп рд╣ी рдЪिрдд्рдд рдХो рд╡िрдХ्рд╖िрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЕрддः рдпे рдпोрдЧрд╡िрд░ोрдзी рд╣ैं рдЗрди्рд╣ें рдпोрдЧ рдХे рдорд▓...

Yoga MCQ Questions Answers in Hindi

 Yoga multiple choice questions in Hindi for UGC NET JRF Yoga, QCI Yoga, YCB Exam рдиोрдЯ :- рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рдирдкрдд्рд░ рдоें (25) рдмрд╣ुрд╕ंрдХрд▓्рдкीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рджो (2) рдЕंрдХ рд╣ै। рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп ।   1. рдХिрд╕ рдЙрдкрдиिрд╖рдж्‌ рдоें рдУंрдХाрд░ рдХे рдЪाрд░ рдЪрд░рдгों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै? (1) рдк्рд░рд╢्рдиोрдкрдиिрд╖рдж्‌         (2) рдоुрдг्рдбрдХोрдкрдиिрд╖рдж्‌ (3) рдоाрдг्рдбूрдХ्рдпोрдкрдиिрд╖рдж्‌  (4) рдХрдаोрдкрдиिрд╖рдж्‌ 2 рдпोрдЧ рд╡ाрд╕िрд╖्рда рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै? (1) рдЬ्рдЮाрди рдпोрдЧ  (2) рдоंрдд्рд░ рдпोрдЧ  (3) рд░ाрдЬрдпोрдЧ  (4) рднрдХ्рддि рдпोрдЧ 3. рдкुрд░ुрд╖ рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рджрд░्рд╢рди рдХी рджो рдоुрдЦ्рдп рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдПं рд╣ैं ? (1) рд╡ेрджांрдд           (2) рд╕ांрдЦ्рдп (3) рдкूрд░्рд╡ рдоीрдоांрд╕ा (4) рд╡ैрд╢ेрд╖िрдХ 4. рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ी рдиाрдб़ी рджрд╕ рдоुрдЦ्рдп рдиाрдбिрдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै? (1) рдЕрд▓рдо्рдмुрд╖ा  (2) рдХुрд╣ू  (3) рдХूрд░्рдо  (4) рд╢ंрдЦिрдиी 5. рдпोрдЧрд╡ाрд╕िрд╖्рдаाрдиुрд╕ाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХ्рдпा рдЬ्рдЮाрдирднूрдоिрдХा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдирд╣ीं рдЖрддा рд╣ै? (1) рд╢ुрднेрдЪ्рдЫा (2) рд╡िрдЪाрд░рдгा (3) рд╕рдж्рднाрд╡рдиा (4) рддрдиुрдоाрдирд╕ा 6. рдк्рд░рд╢्рдиो...

рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо

рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо рдХो рдХुрдо्рднрдХ рдХрд╣ा рд╣ै, рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡ाрдд्рдоाрд░ाрдо рдЬी рдиे рдк्рд░ाрдгाрдпाрдоों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै - рд╕ूрд░्рдпрднेрджрдирдоुрдЬ्рдЬाрдпी рд╕ीрдд्рдХाрд░ी рд╢ीрддрд▓्рд░ी рддрдеा।  рднрд╕्рдд्рд░िрдХा рдн्рд░ाрдорд░ी рдоूрд░्рдЪ्рдЫा рдк्рд▓ाрд╡िрдиीрдд्рдпрд╖्рдЯрдХुंрдо्рднрдХा:।। (рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा- 2/44) рдЕрд░्рдеाрдд् - рд╕ूрд░्рдпрднेрджрди, рдЙрдЬ्рдЬाрдпी, рд╕ीрдд्рдХाрд░ी, рд╢ीрддрд▓ी, рднрд╕्рдд्рд░िрдХा, рдн्рд░ाрдорд░ी, рдоूрд░्рдЫा рдФрд░ рдк्рд▓ाрд╡िрдиी рдоें рдЖрда рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХुрдо्рднрдХ (рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо) рд╣ै। рдЗрдирдХा рд╡рд░्рдгрди рдйिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै 1. рд╕ूрд░्рдпрднेрджी рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо - рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рд╕ूрд░्рдпрднेрджрди рдпा рд╕ूрд░्рдпрднेрджी рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै - рдЖрд╕рдиे рд╕ुрдЦрджे рдпोрдЧी рдмрджрдз्рд╡ा рдЪैрд╡ाрд╕рдиं рддрддः।  рджрдХ्рд╖рдиाрдб्рдпा рд╕рдоाрдХृрд╖्рдп рдмрд╣िрд╕्рдеं рдкрд╡рди рд╢рдиै:।।  рдЖрдХेрд╢ाрджाрдирдЦाрдЧ्рд░ाрдЪ्рдЪ рдиिрд░ोрдзाрд╡рдзि рдХ्рд░ुंрднрдпेрдд। рддрддः рд╢рдиैः рд╕рд╡्рдп рдиाрдб्рдпा рд░ेрдЪрдпेрдд् рдкрд╡рди рд╢рдиै:।। (рд╣.рдк्рд░. 2/48/49) рдЕрд░्рдеाрдд- рдкрд╡िрдд्рд░ рдФрд░ рд╕рдорддрд▓ рд╕्рдеाрди рдоें рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЖрд╕рди рдмिрдЫाрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдКрдкрд░ рдкрдж्рдоाрд╕рди, рд╕्рд╡рд╕्рддिрдХाрд╕рди рдЖрджि рдХिрд╕ी рдЖрд╕рди рдоें рд╕ुрдЦрдкूрд░्рд╡рдХ рдоेрд░ुрджрдг्рдб, рдЧрд░्рджрди рдФрд░ рд╕िрд░ рдХो рд╕ीрдзा рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдмैрдаेै। рдлिрд░ рджाрд╣िрдиे рдиाрд╕ाрд░рди्рдз्рд░ рдЕрд░्рдеाрдд рдкिंрдЧрд▓ा рдиाрдбी рд╕े рд╢рдиैः рд╢рдиैः рдкूрд░рдХ рдХрд░ें। рдЖрдн्рдпрди्рддрд░ рдХुрдо्рднрдХ рдХрд░ें। рдХुрдо्рднрдХ рдХे рд╕рдордп рдоूрд▓рдмрди्рдз рд╡ рдЬाрд▓рди्рдзрд░рдмрди्рдз рд▓рдЧा рдХрд░ рд░рдЦें।  рдпрдеा рд╢рдХ्рддि рдХुрдо्рднрдХ рдХे рдк...

рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╖рдЯ्рдХрд░्рдо

рд╣рдардк्рд░рджीрдкिрдХा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╖рдЯ्рдХрд░्рдо рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा рд╣рдардпोрдЧ рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдХे рд░рдЪрдпिрддा рдпोрдЧी рд╕्рд╡ाрдд्рдоाрд░ाрдо рдЬी рд╣ैं। рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдХे рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рд╖рдЯрдХрд░्рдоों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╖рдЯрдХрд░्рдоों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡ाрдд्рдоाрд░ाрдо  рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं - рдзौрддिрд░्рдмрд╕्рддिрд╕्рддрдеा рдиेрддिрд╕्рдд्рд░ाрдЯрдХं рдиौрд▓िрдХं рддрдеा।  рдХрдкाрд▓рднाрддिрд╢्рдЪैрддाрдиि рд╖рдЯ्рдХрд░्рдоाрдгि рдк्рд░рдЪрдХ्рд╖рддे।। (рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा-2/22) рдЕрд░्рдеाрдд- рдзौрддि, рдмрд╕्рддि, рдиेрддि, рдд्рд░ाрдЯрдХ, рдиौрд▓ि рдФрд░ рдХрдкाрд▓рднोंрддि рдпे рдЫ: рдХрд░्рдо рд╣ैं। рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдпोрдЧिрдпों рдиे рдЗрди рдЫः рдХрд░्рдоों рдХो рдпोрдЧрдоाрд░्рдЧ рдоें рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рджेрд╢ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрди рдЫрд╣ рдХрд░्рдоों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЧрдЬрдХрд░рдгी рдХा рднी рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡ैрд╕े рдЧрдЬрдХрд░рдгी рдзौрддिрдХрд░्рдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╣ी рдЖ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрдирдХा рд╡рд░्рдгрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ै 1. рдзौрддि-  рдзौँрддि рдХ्рд░िрдпा рдХी рд╡िрдзि рдФрд░  рдЗрд╕рдХे рд▓ाрдн рдПрд╡ं рд╕ाрд╡рдзाрдиी- рдзौँрддिрдХрд░्рдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╕्рдд्рд░ рдзौрддि рдХा рд╣ी рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдзौрддि рдХ्рд░िрдпा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпोрдЧी рд╕्рд╡ाрдд्рдоाрд░ाрдо рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं- рдЪрддुрд░ंрдЧुрд▓ рд╡िрд╕्рддाрд░ं рд╣рд╕्рддрдкंрдЪрджрд╢ाрдпрддрдо। . рдЧुрд░ूрдкрджिрд╖्рдЯрдоाрд░्рдЧेрдг рд╕िрдХ्рддं рд╡рд╕्рдд्рд░ं рд╢рдиैрд░्рдЧрд╕ेрдд्।।  рдкुрдиः рдк्рд░рдд्рдпाрд╣рд░ेрдЪ्рдЪैрддрджुрджिрддं рдз...

рдЖрд╕рди рдХा рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рдкрд░िрднाрд╖ाрдпें, рдЖрд╕рдиो рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп

рдЖрд╕рди рдХा рдЕрд░्рде рдЖрд╕рди рд╢рдм्рдж рдХे рдЕрдиेрдХ рдЕрд░्рде рд╣ै рдЬैрд╕े  рдмैрдардиे рдХा рдвंрдЧ, рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрдЧों рдХी рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рдеिрддि, рдард╣рд░ рдЬाрдиा, рд╢рдд्рд░ु рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдбрдЯे рд░рд╣рдиा, рд╣ाрдеी рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХा рдЕрдЧрд▓ा рднाрдЧ, рдШोрдб़े рдХा рдХрди्рдзा, рдЖрд╕рди рдЕрд░्рдеाрдд рдЬिрд╕рдХे рдКрдкрд░ рдмैрдаा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡्рдпाрдХрд░ंрдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрд╕рди рд╢рдм्рдж рдЕрд╕ рдзाрддु рд╕े рдмрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рджो рдЕрд░्рде рд╣ोрддे рд╣ै। 1. рдмैрдардиे рдХा рд╕्рдеाрди : рдЬैрд╕े рджрд░ी, рдоृрдЧ рдЫाрд▓, рдХाрд▓ीрди, рдЪाрджрд░  2. рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕्рдеिрддि : рдЕрд░्рдеाрдд рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрдЧों рдХी рд╕्рдеिрддि  рдЖрд╕рди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рд╣рдо рдЬिрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рд░рд╣рддे рд╣ै рд╡рд╣ рдЖрд╕рди рдЙрд╕ी рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдоुрд░्рдЧे рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рдХुрдХ्рдХुрдЯाрд╕рди, рдордпूрд░ рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рдордпूрд░ाрд╕рди। рдЖрд╕рдиों рдХो рд╡िрднिрди्рди рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рддрд░ीрдХे рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдорд╣рд░्рд╖ि рдкрддंрдЬрд▓ि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрд╕рди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा-   рдорд╣рд░्рд╖ि рдкрддंрдЬрд▓ि рдиे рдпोрдЧрд╕ूрдд्рд░ рдХे рд╕ाрдзрди рдкाрдж рдоें рдЖрд╕рди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै। 'рд╕्рдеिрд░рд╕ुрдЦрдоाрд╕рдирдо्' рдпोрдЧрд╕ूрдд्рд░ 2/46  рдЕрд░्рдеाрдд рд╕्рдеिрд░рддा рдкूрд░्рд╡рдХ рд░рд╣рдХрд░ рдЬिрд╕рдоें рд╕ुрдЦ рдХी рдЕрдиुрднूрддि рд╣ो рд╡рд╣ рдЖрд╕рди рд╣ै। рдЙрдХ्рдд рдкрд░िрднाрд╖ा рдХा рдЕрдЧрд░ рд╡िрд╡ेрдЪрди рдХрд░े рддो рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ै рд╢рд░ीрд░ рдХो рдмिрдиा рд╣िрд▓ाрдП, рдбुрд▓ाрдП рдЕрдерд╡ा рдЪिрдд्рдд рдоें рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЙрдж्рд╡ेрдЧ рд╣ुрдП рдмिрдиा рдЪिрд░рдХाрд▓ рддрдХ рдиिрд╢्рдЪрд▓ рд╣ोрдХрд░ рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕ु...

рдпोрдЧрд╡рд╢िрд╖्рда рдЧ्рд░рди्рде рдХा рд╕ाрдоाрди्рдп рдкрд░िрдЪрдп

рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╖рдп- 1. рдордиोрджैрд╣िрдХ рд╡िрдХाрд░, 2. рдоोрдХ्рд╖ рдХे рдЪाрд░ рдж्рд╡ाрд░рдкाрд▓, 3. рдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕рдк्рддрднूрдоि, 4. рдз्рдпाрди рдХे рдЖрда рдЕंрдЧ, 5. рдпोрдЧ рдоाрд░्рдЧ рдХे рд╡िрдШ्рди, 6. рд╢ुрдХ्рд░рджेрд╡ рдЬी рдХी рдоोрдХ्рд╖ рдЕрд╡рдзाрд░рдгा  1. рдпोрдЧ рд╡рд╢िрд╖्рда рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордиोрджैрд╣िрдХ рд╡िрдХाрд░- рдорди рдХे рджूрд╖िрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ 'рдк्рд░ाрдгрдордп рдХोрд╖' рджूрд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ैं, 'рдк्рд░ाрдгрдордп' рдХे рджूрд╖िрдд рд╣ोрдиे рд╕े 'рдЕрди्рдирдордп рдХोрд╖' рдЕрд░्рдеाрдд 'рд╢рд░ीрд░' рджूрд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЗрд╕े рд╣ी рдордиोрджैрд╣िрдХ рд╡िрдХाрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं:- рдорди -> рдк्рд░ाрдг -> рдЕрди्рдирдордп (рд╢рд░ीрд░) рдпोрдЧ рд╡рд╢िрд╖्рда рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдзि- рд╡्рдпाрдзि рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा- Concept of Adhis and Vyadhis рдЖрдзि- рдЕрд░्рдеाрдд- рдоाрдирд╕िрдХ рд░ोрдЧ > рдордиोрджैрд╣िрдХ рд╡िрдХाрд░ > рд╡्рдпाрдзि- рдЕрд░्рдеाрдд- рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд░ोрдЧ рдЖрдзि рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдзि рдХा рд╕ंрдмंрдз рдкंрдЪрдХोрд╖ों рд╕े рд╣ै: рдЖрдзि- (Adhis) 1. рдЖрдиंрджрдордп рдХोрд╖:- рдЗрд╕ рдХोрд╖ рдоें рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХी рдХोрдИ рд╣ाрдиि рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдЗрд╕рдоें рд╡ाрдд, рдкिрдд рд╡ рдХрдл рдХी рд╕рдорд░ूрдкрддा рд░рд╣рддी рд╣ै। 2. рд╡िрдЬ्рдЮाрдирдордп рдХोрд╖:- рдЗрд╕ рдХोрд╖ рдоें рдХुрдЫ рджोрд╖ों рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЕрднी рд░ोрдЧ рдирд╣ीं рдмрди рдкाрддे рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рджोрд╖ों рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдаीрдХ рджिрд╢ा рдоें рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддी। 3. рдордиोрдордп рдХोрд╖:- рдЗрд╕ рдХोрд╖ рдоें рд╡ाрдд, рдкिрдд рд╡ рдХрдл рдХी рдЕрд╕рдо рд╕्рдеिрддि рд╢ुрд░ू рд╣ोрддी рд╣ै рдпрд╣ीं рдкрд░ 'рдЖрдзि' рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ोрддी рд╣ै। (рдЖрдзि= рдоाрди...

рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдоुрдж्рд░ाрдпें, рдмंрдз

  рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдоुрдж्рд░ाрдпें, рдмंрдз рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рдоुрдж्рд░ाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡ाрдд्рдоाрд░ाрдо рдЬी рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдорд╣ाрдоुрдж्рд░ा рдорд╣ाрдмрди्рдзों рдорд╣ाрд╡ेрдзрд╢्рдЪ рдЦेрдЪрд░ी।  рдЙрдб़्рдбीрдпाрдиं рдоूрд▓рдмрди्рдзрд╕्рддрддो рдЬाрд▓ंрдзрд░ाрднिрдз:। (рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा- 3/6 ) рдХрд░рдгी рд╡िрдкрд░ीрддाрдЦ्рдпा рдмрдЬ़्рд░ोрд▓ी рд╢рдХ्рддिрдЪाрд▓рдирдо्।  рдЗрджं рд╣ि рдоुрдж्рд░ाрджрд╢्рдХ рдЬрд░ाрдорд░рдгрдиाрд╢рдирдо्।।  (рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा- 3/7) рдЕрд░्рдеाрдд рдорд╣ाрдоुрдж्рд░ा, рдорд╣ाрдмंрдз, рдорд╣ाрд╡ेрдз, рдЦेрдЪрд░ी, рдЙрдб्рдбीрдпाрдирдмрди्рдз, рдоूрд▓рдмрди्рдз, рдЬाрд▓рди्рдзрд░рдмрди्рдз, рд╡िрдкрд░ीрддрдХрд░рдгी, рд╡рдЬ़्рд░ोрд▓ी рдФрд░ рд╢рдХ्рддिрдЪाрд▓рдиी рдпे рджрд╕ рдоुрдж्рд░ाрдпें рд╣ैं। рдЬो рдЬрд░ा (рд╡ृрдж्рдзा рдЕрд╡рд╕्рдеा) рдорд░рдг (рдоृрдд्рдпु) рдХा рдиाрд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдЗрдирдХा рд╡рд░्рдгрди рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै।  1. рдорд╣ाрдоुрдж्рд░ा- рдорд╣ाрдоुрдж्рд░ा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╣рдардпोрдЧ рдк्рд░рджीрдкिрдХा рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै- рдкाрджрдоूрд▓ेрди рд╡ाрдоेрди рдпोрдиिं рд╕рдо्рдкीрдб्рдп рджрдХ्рд╖िрдгрдо्।  рдк्рд░рд╕ाрд░िрддं рдкрдж рдХृрдд्рдпा рдХрд░ाрдн्рдпां рдзाрд░рдпेрджृрдврдо्।।  рдХंрдаे рдмंрдзं рд╕рдоाрд░ोрдк्рдп рдзाрд░рдпेрдж्рд╡ाрдпुрдоूрд░्рдз्рд╡рддः।  рдпрдеा рджрдг्рдбрд╣рддः рд╕рд░्рдкों рджंрдбाрдХाрд░ः рдк्рд░рдЬाрдпрддे  рдЛрдЬ्рд╡ीрднूрддा рддрдеा рд╢рдХ्рддि: рдХुрдг्рдбрд▓ी рд╕рд╣рд╕ा рднрд╡ेрддрдд् ।।  (рд╣рдардпोрдЧрдк्рд░рджीрдкिрдХा- 3/9,10)  рдЕрд░्рдеाрдд् рдмाрдпें рдкैрд░ рдХो рдПрдб़ी рдХो рдЧुрджा рдФрд░ рдЙрдкрд╕्рде рдХे рдордз्рдп рд╕ीрд╡рди рдкрд░ рджृрдв़рддा рд╕े рд▓рдЧाрдХрд░ рджाрд╣िрдиे рдкैрд░ рдХो рдлैрд▓ा рдХрд░ рд░рдЦें...

UGC NET YOGA Upanishads MCQs

1. "рдпोрдЧрдХुрдг्рдбрд▓िрдиी рдЙрдкрдиिрд╖рдж" рдоें рдХौрди-рд╕ी рдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै? A) рдд्рд░िрдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी B) рдкंрдЪрдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी C) рд╕рдк्рддрдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी D) рджрд╢рдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी ANSWER= (C) рд╕рдк्рддрдЪрдХ्рд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी Check Answer   2. "рдЕрдоृрддрдмिंрджु рдЙрдкрдиिрд╖рдж" рдоें рдХिрд╕рдХा рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै? A) рдЖрд╕рди рдХी рд╕ाрдзрдиा B) рдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдзрдиा C) рддрдкрд╕्рдпा рдХी рд╕ाрдзрдиा D) рдк्рд░ाрдгाрдпाрдо рдХी рд╕ाрдзрдиा ANSWER= (B) рдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдзрдиा Check Answer   3. "рдз्рдпाрдирдмिंрджु рдЙрдкрдиिрд╖рдж" рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдз्рдпाрди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рд╣ै? A) рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╢рдХ्рддि рдмрдв़ाрдиा B) рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╕ुрдЦ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा C) рдоाрдирд╕िрдХ рд╢ांрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा D) рдЖрдд्рдо-рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ ANSWER= (D) рдЖрдд्рдо-рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ Check Answer   4. "рдпोрдЧрддрдд्рдд्рд╡ рдЙрдкрдиिрд╖рдж" рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпोрдЧी рдХो рдХौрди-рд╕ा рдЧुрдг рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП? A) рд╕рдд्рдп рдФрд░ рд╕ंрдпрдо B) рдЕрд╣ंрдХाрд░ C) рдХ्рд░ोрдз рдФрд░ рдж्рд╡ेрд╖ D) рд▓ोрдн рдФрд░ рдоोрд╣ ...